استرس زنان می تواند هم جنبه مثبت داشته باشد وهم منفی. یعنی استرس زنان هم می تواند ایجاد انگیزه نماید و هم مشکلات عدیده روحی و جسمی را با خود به همراه داشته باشد.
استرس مردان و زنان متفاوت است. سطح تحمل پذیری جنس مونث به لحاظ ویژگیهای فیزیولوژیکی نسبت به مردان پایین تر است و به همین دلیل آستانه تحریک پذیری بیشتری را نسبت به مردان تجربه می کنند و در مقابل مشکلات و عوامل استرس زا عکس العملهای واضح و روشنی را از خود نشان می دهند.
تحقیقات نشان داده‌اند زنان در پاسخ‌های عاطفی خود به استرس با مردان تفاوت دارند. علاوه‌براین، ممکن است عوارض استرس های حاد و مزمن بر سلامت جسمی و روانی زنان عمیق‌تر باشد.
استرس
استرس شرایط یا احساسی است که در آن، فرد از لحاظ ادراکی بر این باور است که مجموع خواسته‌ها و انتظاراتی که از او خواسته خواهد شد، فراتر از منابع، امکانات و توانمندی‌های در اختیار اوست. به زبانی ساده تر فرد به دلایل مختلفی از عهده ی امتحان یا و ظیفه ای که به او محول شده بر نیاید این احساس به او دست خواهد داد.
استرس در روان‌شناسی به معنی احساس نوعی فشار و تنش عصبی است. تنش و هر محرکی که در انسان، ایجاد تنش کند، عامل استرسزا نامیده می‌شود. مقدار کمی استرس می‌تواند دارای فوایدی از جمله افزایش تحرک و انگیزه در افراد باشد.
این نوع استرس، استرس مثبت نامیده می‌شود. استرس شدید می‌تواند علاوه بر ایجاد مشکلات و بیماری‌های روانی مانند افسردگی، باعث ایجاد مشکلات بدنی مانند سردردهای تنشی و افزایش احتمال ابتلا به سرطان، سکته قلبی و سکته مغزی در افراد شود.
نحوه ی تاثیر گذاری استرس در، درون بدن چگونه است؟
هنگامی که در شرایط استرسزا قرار می‌گیریم، بعضی هورمون‌ها در بدن ما شروع به ترشح میکنند. هورمون کورتیزول یکی از این هورمون هاست.
این هورمون روی سیستم ایمنی، دستگاه گوارش، پوست و سایر ارگانهای بدن ما اثر می‌گذارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند نحوه‌ی ترشح کورتیزول در شرایط استرسزا بین زنان و مردان متفاوت است.
استرس تقریبا روی تمام ارگانهای بدن ما اثر می‌گذارد و ممکن است از جنبه‌های مختلفی سلامتی ما را به‌خطر بیندازد.
در پاسخ به استرس و با تولید هورمون کورتیزول، سطح انرژی بدن به‌صورت موقت بالا می‌رود و در پی این افزایش انرژی، فعل‌وانفعالاتی در سیستم گوارشی و ایمنی بدن صورت می‌گیرد.
به‌هم‌خوردن تعادل هورمون‌ها در زنان اثرات خاصی دارد که ممکن است سلامت آنها را در درازمدت یا کوتاه‌مدت تحت‌تأثیر قرار دهد.
عوامل و دلایل استرس
عامل ایجاد استرس ممکن است دو حالت داشته باشد :
– عاملی درونی
– عاملی بیرونی و محیطی
این عوامل همچنین می‌تواند در افراد مختلف، متفاوت باشد و عاملی برای فردی ایجاد استرس کند؛ ولی در فرد دیگر، ایجاد استرس نکند.
مشکلات مربوط به اقتصاد، کار یا تحصیل، تغییر شغل، نقل مکان به یک شهر جدید، ازدواج، بازی‌های پرتَنش، مرگ نزدیکان، و وجود یک بیماری بااهمیت در خانواده، از جمله عوامل بیرونی ایجاد فشار عصبی هستند.
علائم استرسِ شامل اضطراب، مشکلات خواب، عرق کردن، از بین رفتن اشتها و مشکل در تمرکز و حافظه است.
مواردی که در بالا بیان شد معمولا بین زن و مردها یکسان است اما به طور کلی مردان نسبت به زنان در برخورد با عوامل استرسزا کمی متفاوت عمل میکنند.
نشانه‌های استرس
افرادی که دچار استرس شدید میشوند علائم و نشانه های فیزیکی –عاطفی –رفتاری –شناختی متفاوتی را از خود نشان می دهند از جمله :
فیزیکی:
مشکل در خوابیدن، گرفتگی عضلانی، سردرد، درد قفسۀسینه، ناراحتی معده، اسهال یا یبوست، افزایش ضربان قلب، دست های سرد و مرطوب، احساس خستگی مفرط، تنفس سریع، لرز، تیک و …
عاطفی:
اعتماد به نفس پایین، بی‌تفاوتی، تحریک‌پذیری، ترس، احساس گناه، نگرانی، عصبانی احساس اضطراب و وحشت، بی قراری یا افسردگی
رفتاری:
مصرف الکل یا مواد مخدر، افزایش مصرف سیگار، اختلالات خواب، کاهش حافظه، منزوی شدن، بی حوصلگی، علاقه نداشتن به کار، پرخاشگری، جویدن ناخن، بازی با موی سر
شناختی:
مشکل در تمرکز، افکار منفی، گیجی و اشتغال ذهنی، اشتباهات مکرر، کم دقتی،بهانه‌جویی، ناتوانی در به خاطر آوردن حوادث، ضعف در تصمیم گیری
چه عواملی باعث ایجاد استرس در زنان می‌شود؟
عده ای از روانشناسان اعتقاد دارند که تغییرات فرهنگی باعث افزایش استرس زنان شده‌است. به ویژه با افزایش ضریب نفوذ اینترنت و محبوبیت رسانه‌های اجتماعی، زنان جوان در معرض نوعی کمال‌گرایی قرار گرفته‌اند که قبلاً در مقیاس گسترده وجود نداشت.
به صورت کلی عوامل زیر می‌تواند باعث ایجاد استرس زنان شود:
- فرایند انتخاب شغل
- مشکلات تحصیلی
- کسب درآمد
- تغییرات اجباری محیطی – اجتماعی
- ایجاد یا قطع روابط عاطفی
- تبعیض های جنسیتی
- بارداری
- دوران یائسگی
- استرس ناشی از ازدواج و تشکیل خانواده
علائم و عوارض استرس زنان
عوارض استرس زنان تا حدودی نسبت به مردان خطرناکتر می باشد و شناسایی آنان از طریق بروز علائم ذیل باید پیگیری شود.
این نشانه ها و علائم استرس شامل موارد ذیل می باشد :
- اختلال قاعدگی
پژوهشگران معتقدند زنانی که شغل‌های پراسترس دارند، ۵۰درصد بیشتر از زنانی که شغل‌شان استرسزا نیست، دوره‌های قاعدگی کوتاه‌مدت (کمتر از ۲۴ روز) خواهند داشت.
- اختلالات جنسی (فروکش کردن میل جنسی)
با افزایش میزان ترشح کورتیزول در شرایط استرسزا( شروع شغلی تازه یا زندگی در شهری جدید)، سطح هورمون‌های جنسی کم می‌شود.
- عوارض پوستی
طبق تحقیقات و پژوهشی که در سال ۲۰۰۳ صورت گرفت، دانشجویان دختر در دوران امتحانات به‌علت بالابودن استرس، بیشتر دچار آکنه میشوند. بالا آمدن سطح کورتیزول در بدن، موجب افزایش ترشح چربی و درنتیجه بروز آکنه خواهد شد.
- ریزش مو
ریز‌ش‌های ناشی از استرس معمولا ۳تا۶ ماه بعد از مواجهه با شرایط استرسزا رخ می‌دهند. عدم‌تعادل فیزیولوژیکی که درنتیجه‌ی استرس شدیدِ عاطفی و روانی رخ می‌دهد می تواند از عوامل اصلی ریزش مو در خانم ها باشد.
- سوء هاضمه
استرس زنان آن هم برای درازمدت، موجب افزایش اسید معده میشوند و روی دستگاه گوارش اثر می‌گذارند. افزایش اسید معده موجب ناراحتی و سوءهاضمه و در موارد وخیم‌تر منجر به بروز زخم معده و سندرم روده تحریک پذیر می‌شود.
- افسردگی
سطح بالای کورتیزول ناشی از استرس بلندمدت، استرس شغلی یا استرس‌های شدید در موقعیت های دشوار زندگی مثل مرگ یا طلاق می‌تواند موجب افسردگی شود. با این تفاسیر زنان دو برابر مردان در معرض افسردگی قرار میگیرند.
- اختلال در خواب
استرس یکی از دلایل اصلی بی خوابی است و بی‌خوابی نیز مشکلاتی مثل عدم تمرکز، بی حوصلگی و افت انرژی در طول روز را به‌دنبال دارد.
- افزایش وزن
طبق تحقیقات به عمل آمده کورتیزولِ بیشتر، با نسبت کمترِ دور کمر به دور باسن مرتبط است (به‌عنوان‌مثال، چاقی در اطراف ناحیه شکم). استرس زیاد باعث افزایش اشتها و تمایل زیاد به مصرف مواد قندی و شیرین و درنتیجه بالارفتن وزن می‌شود.
- اختلال در باروری
سطح بالای آنزیم آلفا آمیلاز (آنزیم مرتبط با استرس) در بدن خانم‌ها باعث ایجاد مشکل و تأخیر در بارداری می‌شود. البته اثبات وجود رابطه‌‌ای دقیق میان استرس و باروری نیازمند تحقیقات بیشتری است.
- مشکلات قلبی و عروقی
بر اساس تحقیقات به عمل آمده که در سال ۲۰۱۲ روی ۲۲هزار زن صورت گرفت، احتمال وقوع سکته قلبی در زنانی که در محل کار در معرض استرس شدید قرار دارند، نسبت‌به زنانی که در مشاغل کم‌استرس فعالیت میکنند، ۴۰درصد بیشتر است. سکته مغزی نیز در میان افرادی که زندگی پراسترسی دارند، شایع‌تر است. احتمال باروری در زنانی که بیشترین سطح آنزیم آلفا آمیلاز در بدن آنها وجود دارد، ۱۲درصد کمتر از زنانی است که کمترین میزان این آنزیم را در دوران قاعدگی دارند.
میزان عوارض استرس زنان به چه عواملی بستگی دارد؟
میزان عوارض استرس زنان، به اشکال متفاوتی بروز می‌کند و می‌تواند به موارد ذیل بستگی داشته باشد :
- سن
- میزان در گیری استرس و اضطراب در افراد
- جنسیت و قدرت مدیریت فرد
برای مثال، در برخی از زنان استرس می‌تواند سبب ایجاد پرخوری شود که افزایش وزن عصبی را به دنبال دارد و در زنان دیگر سبب کاهش اشتها می‌گردد که این بی‌اشتهایی در موارد شدید، منجر به آنورکسیا می‌شود.
عوامل ایجاد کننده استرس زنان نیز بر شدت عوارض استرس تاثیر دارد؛ برای مثال، عوامل بیرونی همچون ترافیک، سر و صدا، از دست دادن عزیز، جدایی والدین، کشمکش با نزدیکان، بیماری و… عوارضی متفاوت از عوامل درونی ایجاد می‌کند. عوامل درونی به سختی قابل شناسایی هستند و به سطح توقع، نگرش، خواسته‌ها و احساسات فرد بازمی‌گردد. برای مثال چنانچه فردی ایده‌آل‌گرا باشد و یا وسواس زیادی برای داشتن عملکرد عالی در زمان محدود به خرج دهد، فشار و استرس زیادی به خود وارد می‌کند.
راه های درمانی ابتدایی و مفید خانگی برای استرس زنان
نقش عوامل درونی در فرآیند استرس زنان در زندگی روزمره، بسیار پر رنگ است، به همین دلیل لازم است برای مقابله با استرس زنان خود را قوی‌ترو متعادل تر نمایند.
روشهای پیشنهادی ذیل می تواند در محیط خانه برای کنترل استرس، صورت بپذیرد از جمله :
- در نظر گرفتن جایزه و یا هر نوع تشویق برای خود
- کسب اعتماد به نفس بالا ویا تقویت آن و افزایش قدرت ( نه) گفتن
- معنا گرایی ( فاصله گرفتن از مادیات افراطی)
- خواب کافی و مناسب
- بهداشت تغذیه ای مناسب
- ورزش
- اختصاص زمانهایی برای استراحت و مسافرت رفتن
- کنار آمدن با احساسات خود و بیان آن
- تنظیم برنامه ی روزانه
- افزایش قوه ی انعطاف پذیری
- مشخص کردن اهداف کوتاه مدت
زنانی که خیلی سرکوش و سرسخت هستند، بیشتر دچار افکار منفی میشوند که بر طرز فکر و اعتماد به نفس آنها تأثیر می‌گذارد و به مرور زمان سبب بروز استرس در آنها می‌شود. اگر نمی‌توانید افکار منفی خود را کنار بگذارید، حتماً با روان‌شناس مشورت کنید.
اگر سطح بالایی از استرس را تجربه می‌کنید که مدت‌زمان طولانی ادامه داشته‌است، ممکن است به یکی از انواع اختلالات استرس و اضطراب مبتلا شده باشید. در این صورت به شما توصیه می‌کنیم که برای تشخیص مشکل از یک روان‌شناس کمک بگیرید.
روشهای علمی –پزشکی برای درمان استرس زنان
معالجه و درمان استرس در بسیاری از موارد توسط گروهی از متخصصان روان‌شناس و روان‌پزشک انجام می‌پذیرد.
با توجه به میزان استرس و علائم فرد از روشهای درمانی زیر استفاده می‌شود:
درمان استرس از طریق :
- گفتگو و مشاوره‌های روان‌شناسی
اولین گام در فرآیند درمان استرس، گفتگو با روان‌شناس است. او می‌تواند به شما بیاموزد که چگونه با استرس روبرو شوید و از افکار و احساسات خود آگاه شوید.
انواع متداول درمان‌های مبتنی بر گفتکو که می‌توانند به درمان استرس کمک کنند، به شرح زیر هستند:
- درمان رفتاری-شناختی Cognitive behavioral therapy (CBT)
این روش به شما کمک می‌کند تا الگوی فکری خود را بشناسید، نقاط محرک خود را شناسایی کنید و با شناخت بیشتر خود، اقدامات مثبتی جهت کنترل بهتر استرس انجام دهید.
- کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR)
این روش ترکیبی از ذهن‌آگاهی، مدیتیشن و یوگا با تمرکز ویژه بر کاهش استرس است.
- درمان استرس با دارو درمانی
استرس زنان را نمی توان یک بیماری روانی دانست، بنابراین هیچ داروی خاصی برای درمان آن وجود ندارد. اما داروهای مختلفی وجود دارند که می‌توانند به کاهش یا مدیریت برخی از علائم استرس کمک کنند. به عنوان مثال، روان‌پزشک ممکن است برای موارد زیر دارو تجویز کند:
- قرص‌های خواب‌آور و آرام‌بخش برای اختلالات خواب
- داروهای ضد افسردگی برای افرادی که دارای علائم افسردگی هستند
- دارو برای درمان هر گونه علائم جسمانی استرس مانند سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر IBS یا فشار خون بالا
